Şeker tüketiminin kalori alımı ile birlikte birçok kronik hastalığı da beraberinde getirmesi nedeniyle şekerin yerine alternatif ürünlerin arayışına girilmiş ve şeker yerine geçebilecek tatlandırıcılar keşfedilmiştir. Tatlandırıcılar, glisemik indeks ve kalori değerlerinin düşük olması nedeniyle şekere alternatif olarak görülmektedirler. Tatlandırıcılar; doğal tatlandırıcılar, şeker alkolleri ve yapay tatlandırıcılar olarak sınıflandırılırlar. Doğal tatlandırıcılar; bitkilerin çeşitli bölümlerinden elde edilirler. Şeker alkolleri; doğal olarak meyvelerde ve sebzelerde bulunan şeker türevleridir. Yapay tatlandırıcılar ise; tatlandırma gücü yüksek, kalorisi ve glisemik indeksi sıfıra yakındır. Fakat bilimsel çalışmalar sağlığa olan etkileri konusunda netlik olmadığını göstermektedir.
Peki Bu Yapay Tatlandırıcı Nedir?
Sentez yoluyla üretilen, şeker, bal, pekmez gibi şeker temelli ürünler yerine kullanılan, yiyecek ve içeceklere tatlılık hissini veren kimyasal bir üründür. Bu kimyasal ürünün tercih edilmesindeki başlıca sebep, sofra şekeri 1 gram başına 4 kkal enerji verirken, yapay tatlandırıcılar çok küçük dozları ile kalori almadan istenilen tadı sağlayabilmesidir. Ayrıca gerek diyabetli bireyler, gerekse kilo almak istemeyen bireylerce de sıklıkla tercih edilmektedir.
Yapay tatlandırıcılar, şekerin verdiği tatlılık hissinden daha fazla tatlılık vermesi sebebiyle çok düşük miktarda kullanımı tatlandırmak için yeterlidir. Genel itibarıyla bakılacak olursa; yüksek doz şeker ve beraberinde gelen yüksek kalori tüketimi yerine düşük doz ve sıklıkta yapay tatlandırıcı kullanımı kalori kısıtlaması açısından tercih edilebilir gözükmektedir. Fakat kullanım dozuna dikkat edilmeli ve uzun vadeli kullanılmamalıdır. Aksi takdirde şekerin verebileceği zararlardan daha büyük zararlara yol açabilir.
Yapay Tatlandırıcıların Yaratabileceği Zararlar Nelerdir?
Şunu üzerine basarak söylemek gerekir ki yapay tatlandırıcılar, obezite ve diyabetli bireyler için alternatif olarak üretilmiştir. Araştırmalara bakılacak olursa doğru miktar ve sıklıkta tüketildiği sürece bir yan etkiye rastlanmamıştır. Ancak bilinmelidir ki bir besinde “diyabetik” yazıyor ve şeker yerine yapay tatlandırıcı içeriyor olması, o besinin sınırsız tüketilebileceği anlamına gelmemektedir. Bilindiği üzere yüksek doz tüketimleri şekerin verdiği hasardan daha büyük bile olabilmektedir. Sürekli olarak yapay tatlandırıcı kullanan sağlıklı bireyler üzerinde yapılan bilimsel araştırmalar sonucunda bu bireylerde tip 2 diyabet, obezite, glikoz intoleransı, insülin direnci, metabolik sendrom, koroner kalp hastalığı ve böbrek fonksiyonlarının bozulmasına rastlanmıştır.
- Yapay tatlandırıcılar, bağırsak mikrobiyotasında olumsuz etkilere yol açabilmektedir. Bağırsak mikrobiyotasındaki bozulmalar sonucu insülin direnci ve obezite gibi problemler meydana gelebilmektedir. Sakkarin ve aspartam üzerinde yapılan bazı çalışmalarda, uzun süreli kullanımının bireylerde bağırsak mikrobiyotasında bozulma ile birlikte insülin direncine sebep olduğu ispatlanmıştır. Yapılan başka bir çalışma ise asesülfam-K adlı yapay tatlandırıcının uzun süreli kullanımının vücuttaki yararlı bakteri türleri ve sayılarında azalmaya sebep olduğunu tespit etmiştir.
- Diyabetli bireylerin uygun doz ve sıklıkta tüketmesinde bir sakınca olmazken, sağlıklı bireylerde uzun süreli yapay tatlandırıcı kullanımının tip 2 diyabet riskini artırdığı tespit edilmiştir.
- Yapay tatlandırıcı kullanan bireylerin, kullanmayan bireylere göre kalp krizi riskinin 3 kat fazla olduğu yapılan bazı bilimsel çalışmalarla ispatlanmıştır.
- Bazı çalışmalarda uzun süreli aspartam kullanımı sonucu bireylerde baş ağrısı tespit edilmiştir. Bunun sebebi sinir sistemi bozukluklarına yol açıyor olmasıdır.
- Sakkarin, gebelik sürecinde plasenta ve bebeğe geçebilen bir kimyasal ürün olduğu için gebelik süresince kullanımı önerilmemektedir.
- Aspartam ve advantam adlı yapay tatlandırıcılar, vücutta metabolize olduğunda fenilalanin oluşturduğu için fenilketonüri hastaları tarafından tüketilmemelidir.
Yapay Tatlandırıcıların Günlük Alınmasına İzin Verilen Miktarları
Aşağıdaki değerler kişinin vücut ağırlığı ile çarpılarak günlük izin verilen miktarlar hesaplanmalıdır.
- Aspartam: 50 mg/kg/gün
- Sakkarin: 5 mg/kg/gün
- Asesülfam- K: 15 mg/kg/gün
- Sükraloz: 5 mg/kg/gün
- Neotam: 2 mg/kg/gün
- Alitam 1 mg/kg/gün
- Advantam: 5 mg/kg/gün
Sonuç olarak; organizma için glikozun önemi de göz ardı edilmeden yapay tatlandırıcıların mümkün olduğunca dikkatli tüketilmesini önerir, sağlıklı günler dilerim.
Dyt. LADEN HEKİMOĞLU
