Yazı, eser çeşitlerinden; devlet, toplum, sanat, bilim alanlarındaki tanınmış kişilerin hayatı, hizmetleri ve eserlerinden söz eden biyografi/özgeçmiş, kültürel çalışmalarda sıklıkla başvurduğumuz temel kaynaklardan biridir. Bu tür eserler sayesinde, tarihte yaşamış önemli şahsiyetler unutulmaktan kurtulur. Yeni nesiller tarafından örnek alınmaları sağlanır. Eserle, yaratanı arasındaki bağların ortaya konması mümkün olur. Daha sağlam değerlendirmeler yapılması imkânları ortaya çıkar.
Anadolu sahasında ilk büyük biyografi/özgeçmiş yazarının Taşköprülüzade İsâmüddin Ebülhayr Ahmed Efendi (1495-1561) olması ilimiz için bir gurur kaynağıdır. Onun Nevâdirü’l-ahbâr (1532) ve eş-Şakâiku’n Nu’mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye (1558) adlı genel biyografi eserleri sonraki yüzyıllarda eklerle 19. yüzyıl sonlarına kadar sürdürülmüştür. Divan şairlerinin biyografilerinin yer aldığı Tezkîre yazarları arasında da yine iki önemli Kastamonulu bulunmaktadır. Lâtifî (ö.1582), Yümnî (ö. 1663). Kısa adıyla Şâkâik’te ilk on Osmanlı Sultanı döneminde yaşamış 371 bilgin ile 150 tarikat şeyhinin özgeçmişleri yer almıştır.
Türkiye’de tezkîre, biyografi türü eserlerin değerini bilip onlar üzerinde geniş araştırmalar yapan kişilerin başında, Prof.Dr. Mustafa İsen akla gelir. Onun bir grup akademisyenle birlikte baskıya hazırladığı Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü (ilk basılışı Ankara 1988) bu alandaki çalışmalarına yön vermiştir denebilir. Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşarlığı, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği gibi önemli görevlerde bulunan Prof. İsen, önceki dönemde Sakarya Milletvekili olarak da TBMM’de hizmet vermiştir. Onun asıl büyük hizmeti, devlet destekli Ahmet Yesevî Üniversitesi adına koordinatörlüğünü üstlendiği Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS) projesini hayata geçirip yaklaşık bir yıl önce (2019) kullanıma sunulmasını sağlamış olmasıdır. Türk Dili dergisinin S 830, Şubat 2021 sayısında İsa Koyuncu’nun Prof. İsen’le yaptığı söyleşiden (s.40-47) TEİS hakkında geniş bilgi öğrenmiş bulunuyoruz.
Prof. Dr. Mustafa İsen’in söyleşideki açıklamalarına göre; Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, bugüne kadar Türkiye’de ve Türk dünyasında şair, yazar ve edebiyatçılarla ilgili en geniş biyografi çalışmasıdır. Web şeklinde, sanal yayımlanmıştır. Kâğıda basıldığı takdirde 20 büyük cildi bulacaktır.
Projenin başlangıcında önce Eski Uygur, Karahanlı, Çağatay, Harezm-Kıpçak, Azerbaycan ve Anadolu-Osmanlı-Türkiye sahadında edebî eser vermiş kişiler belirlenmiş, belirli ölçüler çerçevesinde elenmiş; A,B,C, D,E gruplarına ayrılmış, her gruptaki kişiyle ilgili biyografinin ortalama kelime sayısı tespit edilmiştir. 14.700 şair, yazar ve edebiyat tarihçisi ortaya çıkmıştır. Kırgız, Özbek, Kazak vb. lehçelerde eser verenlerden sadece Türkiye’de eserleri çevirenler (Aytmatov gibi) dikkate alınmıştır. Türkiye Türkçesinde eser verme ön planda tutulmuş; Kıbrıs, Balkanlar ve Avrupa Türklerinin ürettikleri edebî eserlerin yazarları dâhil edilmiştir.
Biyografilerin yazımında üniversitelerde görevli 1500 akademisyenden yararlanılmış, onların yazdıkları editörlerin süzgecinden geçirilmiştir. Yeni eserler, ölüm tarihleri sürekli güncellenmektedir. Biyografi sahiplerinin düzeltmeleri de dikkate alınmaktadır. TEİS’in güzel yönlerinden biri biyografilere çeşitli yönlerden ulaşıabilmesidir. Söz gelimi; 16. yüzyıl âşık edebiyatı şairleri, Üsküp doğumlu şairler, 20. yüzyıl hikâyecileri gibi aramalara cevap alınabilmektedir. 1500 akademisyen içinde yer alan Prof.Dr.Eyüp Akman’dan Kastamonulu yazarlarla ilgili listeyi rica edeceğim. Benim bilgisayarım yok çünkü…
Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü hazırlanırken editörlerle, biyografi yazarları arasında yaklaşık 250.000 ileti/mail gelip gitmiştir. Bu sayı, verilen emeğin, ortaya çıkan eserin önemini, değerini artırmaktadır. Kullanıma açıldığı bir yıldır 65 ülkeden takip edilmiş, Şubat 2021 başına kadar yaklaşık 3,5 milyon kişi tarafından tıklanmış, yararlanılmıştır. MEB EBA sistemi de geniş ölçüde bu özgeçmişleri kullanmaktadır.
Prof.Dr. Mustafa İsen’le yapılan söyleşiyi Türk Dili dergisinde okuyunca, sözlükteki biyografimi arattırdım, TDK kütüphane çalışanlarına. Hemen buldular. Fırat Üniversitesi Öğretim Üyelerinden Doç.Dr. Ebru Şenocak tarafından kaleme alınmış biyografim yaklaşık dört büyük sayfa uzunluğunda. Bugüne kadar hiçbir ansiklopedi, yazar sözlüğünde bu kadar geniş biyografim yayımlanmamıştı. Sevinçle okudum. Bazı yanlış, eksikler gözüme çarptı. Onları, yakından tanıdığım Doç.Dr. Ebru Şenocak’a bildirdim. Düzeltilmesi ricasıyla editöre aktardı. Ayrıca, projede yazarların fotoğraflarının yeralmasının yararlı olacağını da hatırlattım. 15 Şubat 2021 tarihi itibarıyla; biyografimin kullanıma açıldığı 1.3.2019 tarihinden itibaren 268 kişinin biyografime baktığını, okuduğunu da hemen ekranda görmüş oldum.
TEİS, Türkiye’de önemli bir yayın eksikliğini, boşluğunu doldurmuştur. Yeter ki güncelleme titizlikle sürdürülsün. Yazarların yeni eserleri eklensin. Ölenlerin, ölüm tarihleri işlensin. Başta Ahmet Yesevî Üniversitesi Rektörlüğü (Rektörü Prof.Dr. Musa Yıldız şimdi Gazi Üniversite Rektörüdür.) olmak üzere proje koordinatörü Prof. Dr. Mustafa İsen ve çalışma arkadaşlarına, editörlere, biyografi yazarlarına teşekkürü bir borç biliyoruz…
NAİL TAN
