Türk mutfak kültürü köklü, eski bir tarihten geldiği için yiyecek ve içecek adlarında Türkçenin güzel kullanımlarına şahit oluyoruz. Bu yazımızda yiyecek, içecek adlarımızın güzelliği üzerinde duracağız.
Prof.Dr. Bahaeddin Ögel’in Türk Kültür Tarihine Giriş adlı muhteşem kitabının IV. Cildi (1991) mutfak kültürü tarihimize ayrılmıştır. Bu ciltte Büyük Hun İmparatorluğu’ndan başlayarak Tüklerin beslenmesi, ürünler gelenekleriyle birlikte açıklanmaktadır. Türkçenin ilk yazılı sözlüğü (1074) DivanüLugât’it- Türk’te de (Kaşgarlı Mahmut’un) Türkyiyecek ve içecekleriyle ilgili pek çok sözle karşılaşmaktayız. Türkçenin gelişim dönemlerine uygun olarak Arapça, Farsça kelimeler de yemek adı olarak kullanılmıştır. Türk tarihi boyunca yiyecek ve içecek adlarında Türkçenin kullanımı, gösterdiği temel özellikler bir köşeyazısının oylumunu çok aşacağı, hatta bir doktora, kitap konusu oluşturacağı için biz sadece çeşitli illerimizden bazı güzel yemek adlarını vermekle yetineceğiz. Bu adları seçerken kullandığımız kaynak; bir makalemizde de yararlandığımız Ankara Ticaret Odasının Ankara Patent Bürosuyla işbirliği yaparak 2008 yılında hazırladığı 81 ilimize ait 2205 yiyecek ve içecekten oluşan listedir. İller bu yiyecekleri coğrafi işaretle tescil ettirmek üzere patent kurumuna başvurmuşlardır:
Adana: Yüzük çorbası, karakaş tatlısı
Adıyaman: İçli köfte, yapıştırma
Afyonkarahisar: Sakalaçarpan çorba, ağzıaçık
Ağrı:Selekeli, abdigör köftesi
Aksaray: Soğanlama, çiğleme
Amasya: Çatal çorba, pirpirim
Ankara: Toyga çorbası, pıtpıt pilavı
Antalya: Paça çorbası, sac kavurması
Ardahan: Kuymak,bozbaş
Artvin: Hınkal, çinçar çorbası
Aydın: Kulak çorbası, yuvarlama
Bartın: Pumpum çorbası, kabak burması
Batman: Sumaklı dolma, bumbar
Bayburt: Lor dolması, tel helvası
Bilecik: Büzme, katırcı helvası
Bingöl: Tutmaç, gömme
Bitlis: Katıklı dolma, kengerli pilav
Bolu: Kedi batmaz, kaşık atmaç
Burdur: Ceviz ezmesi, et böreği
Bursa: Cennet köşkü, dilber dudağı
Çanakkale: Kaçamak, erik macunu
Çankırı: Hoşmerim, yumurta tatlısı
Çorum: Cızlak, yanıç
Denizli: Çaput Aşı, ayran ufaklaması
Diyarbakır: Cartlak kebabı, patlıcan meftunesi
Düzce: Katlama, şıl börek
Edirne: Akıtma, satır kebabı
Elazığ: Anamaşı, keklik üflemesi
Erzincan: Haşıl, şirin
Erzurum: Boranı, kadayıf dolması, cağ kebabı
Eskişehir: Çiğ börek, düğün köftesi/çorbası
Gaziantep:Ezo Gelin çorbası, Köse Sefer kabağı dolması
Giresun: Çalı çiçeği çorbası, merevcan kavurması
Gümüşhane: Kuşburnu çorbası, fasulye bulgurlusu
Hakkâri: Kiftik, gulol
Hatay: Taş kadayıf, kuş gözü
Iğdır: Sabahaşı, cızdık
Isparta: Kuyruğu sulu, derdimialan
İstanbul: Uykuluk, hünkâr beğendi
İzmir: Gerdan tatlısı, boyoz, lokma
Kahramanmaraş: Külbastı, bastık
Karabük: Cizleme, deli oğlan sarığı
Karaman: Kalburabastı, paraköfte
Kars: Haşıl, nezik
Kastamonu: Bandırma, cırık, karaçorba, çekme helva
Kırıkkale: Külleme, çürütme (cılbır)
Kırklareli: Kaymakçına, külür
Kırşehir: Çullama, soğanlama
Kilis: Şıllık, Alinazik
Kocaeli: Çiğceli yumurta/kavurma, otur Fatma tatlısı, pişmaniye
Konya: Sedirler böreği, topalak köftesi
Kütahya: Kurşun geçmez köftesi, analı kızlı
Manisa: Otlu pide, güveç kapama
Mardin:İkbebet (içli köfte), zerde
Mersin: Cezerye, kerebici
Muğla: Balıklen, ot ekşilemesi
Muş: Muş köftesi, keskek
Nevşehir: Düğü, sızgıt
Niğde: Ditme, papara
Ordu: Hoşgıran kavurması, fırın fasulyesi
Osmaniye: Kısır, mercimek köftesi
Rize: Enişte lokumu, çumur
Sakarya: Islama köfte, yoğurt tatlısı
Samsun: Turşu kavurması, kocakarı gerdanı
Siirt: Perde pilavı, Siirt büryanı
Sinop: Nokul, mamalika
Sivas: Pezik turşusu, madımak pilavı
Şanlıurfa: Bostana, lahmacun
Şırnak: Kutlık, suryaz
Tekirdağ: Tekirdağ köftesi, çeneçarpan çorba
Tokat: Bacaklı çorba, çökelikli
Trabzon: Hamsi kuşu, hamsi çıtlatması
Tunceli: Döğme çorbası/pilavı, kavut
Uşak: Alacatene, tas kapama
Van: İlitme, otlu peynir
Yalova: Yaprak pidesi, kalanga
Yozgat: Testi kebabı, arabaşı
Zonguldak: Uğmaç, beyaz baklava
Ağzınız, günleriniz daima tatlı olsun!
NAİL TAN
