“Bilim ve teknoloji” deyip evrenin kaynaklarını sorumsuzca kullanan insanoğlu, karşısına aniden çıkıveren küresel felaketler karşısında her nedense şaşırıp kalıyor. Bilim ve teknoloji, bir türlü bu felaketlerin yayılmasına, can almasına, ekonomik kayıplara yol açmasına engel olamıyor… Türkiye’de Mart 2020 ayından itibaren yaşamaya başladığımız küresel “Koronavirüs/Kovid 19 Salgını” bu türden felaketlerin sonuncusu, anlayanlar için en büyük ders vericisi. Sanki savaş yıllarında gibiyiz…
Koronavirüs salgını, etkisini sadece eğitim, kültür, sağlık, ekonomi alanlarında göstermekle kalmadı, anadilimiz Türkçeyi de âdeta 9’luk bir deprem gibi sarstı. Öncelikle “Koronavirüs Dili ve Edebiyatı” adını verdiğimiz, pek yakında üniversitelerde okutulacağına inandığımız (!) yeni bir ders, inceleme alanı yarattı.
Tıp mensuplarının uluslararası gelişmeleri takip edip meslektaşlarıyla iletişim kurabilmeleri için hiç şüphesiz uluslararası tıp terimlerini öğrenip kullanmaları gerekir. Hiçbir itirazımız yok. Ancak, Tıp Fakültelerinde ve diğer fakültelerde yıllardan beri Türk Dil Kurumunun rehberliğinde bilim terimlerinin Türkçeleştirilmesi çalışmaları da yapılıyor. Her daldaki bilim insanlarının hazırladığı terim sözlükleri yayımlanıyor. 1998-2006 yılları arasında proje uzmanı olarak görev yaptığım Türk Dil Kurumunun çalışmaları sayesinde (TDK 1983’ten beri bir kamu bilim kuruluşudur.) Türkçenin söz varlığı bir milyona yaklaşmıştır. Halka yönelik sağlık hizmetlerinde; bilim terimlerinin yanı sıra yaygın, anlaşılır, halk sağlığı terimlerinin de kullanılması, bütün dünyanın takdirini kazanan, fedakâr, bilgili, tecrübeli sağlık ordumuzun hizmetlerini taçlandıracak, sevgi ve saygımızı daha da artıracaktır. Eleştiri yapmıyor, sadece öneride bulunuyoruz…
Bakınız salgın nedeniyle basın yayın organları, sosyal medya, devlet yazışmaları ve gündelik hayatımızda hangi kelimeleri, terimleri sıkça işitir, kullanır olduk?
Ambulans uçak, algoritma, antikor, antiviral ilaç, antibakteriyel ıslak mendil, 65 plus.
Balkon konseri/muhabbeti, bilim kurulu, biyobenzer ilaçlar, biyogüvenlik kabini.
Dezenfektasyon, dezenfekte etmek, dezenfektan, dijital konser/kitap,dijital pazar,dijital platform, dijital tur, düşüş trendi, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ).
Enfeksiyon, enfekte olmak, entübasyon, , entübasyon sertifikası, entübe vaka, entübelik durum, eldiven, ev/home ofis.
Faz (1. Faz, 2. Faz, 3. Faz), favipiravir, filyasyon, filyasyon ekibi.
Hekim, hijyen, hijyenik.
Instagram konseri.
İkinci dalga, internet tabanlı EBA eğitimi, immün plazma, izolasyon, izole etmek, izotonik su.
Karantina, koronavirüs, kovid 19, koronalı günler, koronafobi, kolonya, klorokin, kronik rahatsızlık.
Maske, maske SMS kodu, mutasyon.
Negatif test, negatif basınç çadırı, nefes kredisi, normalleşme, normalleşme kriterleri.
Online alışveriş, online bankacılık, online çalışma.
Pandemi, pandemi hastanesi, pandemik, panik, pik noktası, pik dönemi, plato dönemi, plazma, plazma tedavisi, pnömani (zatürre), pozitif test, psikososyal destek, provokatif paylaşım.
Rehavet, risk.
Sağlık Bakanlığı, sahra hastanesi, sanal müze, salgın, semptom, siperlik, simülasyon, sosyal mesafe, stabil hasta, streaming.
Şehir Hastanesi.
Tanı, temas, temas ortamı, test, test kodu, tomografi.
Vaka, Vefa Sosyal Destek Grubu, vefat kodu, ventilatör, video konferans, virüs, virolog.
Yoğun bakım.
Bu dönemde, bir bölümünü sıraladığımız terimlerin yanı sıra bazı sloganların, kalıpsözlerin üretildiğine de şahit olduk. Bazı örnekler verelim:
Evde kal Türkiye!
Evde kal, sağlıkla kal.
Evde kal, evde keşfet.
Evde kal, sağlıklı beslen.
Ev hayat dolu.
Hayat eve sığar.
Bu virüs affetmez. Rehavete kapılmayalım.
İyilik bulaşıcıdır.
Sağlıklı, yürüyüşlü, kucaklaşmalı, herkesin iş ve aşına kavuştuğu günlerde buluşmak dileğiyle…
NAİL TAN
