Türk eğitim tarihinde ilk öğretimden her vatandaşın yararlanmasını sağlamak amacıyla 1930’lu yıllarda Türkiye’nin gerçeklerine uygun yeni sistemler üzerinde çalışılmıştı. Bu amaçla oluşturulan eğitim kurumları Eğitmen Kursları (1936), Köy Öğretmen Okulları (1937) ve son aşamada (1940) Köy Enstitüleriydi. Eğitmen Kursları ve Köy Enstitüleri, yetenekli köy çocuklarını köyün ihtiyaçlarına göre eğitip tekrar köyüne göndererek üretimi artırmayı, kız çocuklarını okutmayı ve köylüyü yerinde tutmayı amaçlayan kuruluşlardı. Tabii üstün yetenekli köy çocuklarına da yüksek öğrenime kadar uzanan yolda yürüme şansı tanınmıştı. 1954 yılında 16 Köy Enstitüsü kapatılıp İlköğretmen Okuluna dönüştürüldü. Bu satırların yazarı Gölköy Enstitüsünde (ayrı yazmayı tercih ediyorum ama mühürdeki ad böyle. Diğer Köy Enstitülerinde bulunduğu yer hep ayrıdır.) 1953-1954 öğretim yılında 4.5 ay okudu. Köy Enstitüsünden dönüştürülen Van Ernis Köy Enstitüsünde/Alpaslan İlköğretmen Okulunda üç yıl öğretmenlik yaptı.
Yakın dönemde Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları arasında 16 Köy Enstitüsüyle ilgili tarihçe, anı kitapları yayımlanıyor. Bunlardan biri, 1938-1939 yıllarında iki dönem Gölköy Eğitmen Kursunda müdürlük yapan, 1939’da Gölköy Enstitüsünün açılması için alt yapıyı hazırlayan değerli eğitimci Süleyman Edip Balkır’ın (1902-1978) anılarıyla ilgili kitaptır. 1968’de ilk baskısı yapılan kitap, torunu Bengü Balkır Mısırlıoğlu tarafından gözden geçirilip yeni baskısı Türkiye İş Bankasınca Mart 2022 ayında yayımlanmış bulunuyor. Eğitim Müfettişi dostumuz Emin Arık’a yardımlarından dolayı torun biraz kitap göndermiş. Eksik olmasın, birini bize imzaladı: Kitabın künyesi şöyle:
Süleyman Edip Balkır; Eski Bir Öğretmenin Anıları: 1908-1940, Yay. Haz. Bengü Balkır Mısırlıoğlu, İstanbul 2022, 452 s.
- Edip Balkır, sadece Gölköy’deki eğitmen kurslarını açıp yönetmekle kalmadı, Kastamonu’dan önce Eskişehir Mahmudiye Eğitmen Kursunda eğitim şefliği yaptığı gibi (1937), Sakarya’da 1940 yılında Arifiye Köy Enstitüsünü kurmakla görevlendirildi. Enstitüyü kurup 1946 yılına kadar müdürlüğünü yaptı. İTÜ Öğretim İşleri Müdürlüğü görevinden 1967’de emekliye ayrıldı. Kitapları şunlardır: Yeni Hızla Köye Doğru (1938), Eski Bir Öğretmenin Anıları (1968), Eğitimde İki Anıt: Yücel, Tonguç (1969), Dipten Gelen Ses: Arifiye Köy Enstitüsü (1974).
Kitabın arkasındaki şu tanıtım paragrafı içeriğini ne güzel anlatıyor:
“Bu kitap, son dönem Osmanlı okullarında yetişmiş, Kurtuluş savaşı’na 17 yaşında gönüllü olarak katılarak cepheye gitmiş, Bursa’da Yunan işgali altında öğretmenlik okumuş ve eşkıyanın ölüm tehditleri altında yirmi yaşında köy öğretmenliği yapmış Süleyman Edip Balkır’ın Cumhuriyet’in ilk zamanlarında öğretmenlik ve müfettişlikle devam eden, arkadan Eğitmen Kuralrına ve Köy Enstitülerine uzanan inanılmaz hayat hikâyesi… Bir dönem hikâyesi…”
Kitap Ön Söz ve Giriş’ten sonra on bölümden oluşmakta. İlk dört bölümde Balkır’ın çocukluğu, gençliği, öğrenim hayatı, öğretmen ve ilköğretim müfettişi oluşu anlatılmakta, beşinci bölümden itibaren eğitmen kursu yöneticiliği ve köy enstitüsü müdürlüğü dönemi anıları gözler önüne serilmektedir. 5-10. Bölüm ana başlık ve alt başlıklarından bazılarını kitabın önemini ve içeriğini açıklamak açısından aktarmakta yarar görüyoruz:
5.Bölüm: Köyü Uyandırmak İçin
Eğitmen Fikri Nasıl Doğdu? Eğitmen İçin Yoklama, İlk Eğitmen Kursu Denemesi (Eskişehir Mahmudiye 1936-1937).
6.Bölüm:Eskişehir Mahmudiye Eğitmen Kursu Şefliğim
Tonguç’tan Yeni Görev, Mahmudiye Yolunda, İlktedrisat Umum Müdürlüğüne Yollanan Rapor, Nimet Balkır’ın Açtığı Biçki Dikiş Kursu.
7.Bölüm:Kastamonu Gölköy I. Dönem Eğitmen Kursu Müdürlüğüm (1938)
Tonguç ve Raşit Saraçoğlu ile Kastamonu’ya Yolculuk, Ön Araştırma ve Karar, Gölköy’de Kuruluş Çabaları, Ana Yapı, Büyük Bir Teşebbüs: Tuğla Destanı, Öğretim, İş Alanında, Eğitmenlerin İlk Ders Uygulamaları, Tarım Alanındaki Çabalar, Beden Eğitimi, Köy Gazetesi, Haftalık Eğlenceler, Toplantılar, İşten Kitaba: Yeni Hızla Köye Doğru.
8.Bölüm: İnönü’nün Gölköy Ziyareti
Güç Fakat Çok Önemli Bir Görev
9.Bölüm: Kastamonu Gölköy II. Dönem Eğitmen Kursu Müdürlüğüm (1939)
Köylü ile İçli Dışlı Oluş, Gölköy’e Gelenlerden Birkaç Çizgi, İki Öğretmen Okulu Müdürü, Kocaeli Valisi ile Tanışma, Eğitmen Kurslarına Yazık Oldu.
10.Bölüm: Köye Aydınlık Getirecek Günlerin Eşiğinde
Tonguç’un Ağzından Köy Enstitüsü, Birinci Maarif Şûrası, İnönü ile Köy Enstitüleri Üzerine Bir Konuşma, Köy Enstitüleri Konusu, İnönü’nün İlk Mesajı.
Kitap Son Söz, Kronoloji (S.E. Balkır’ın hayatı, çalışmaları), Dizin’le sona ermekte. İçinde çok önemli fotoğraf ve belgeler de var.
Gölköy’de açılan, S. Edip Balkır’ın müdürlüğünü yaptığı iki dönem eğitmen kurslarıyla ilgili olarak eğitimci yazar, hemşehrimiz Mehmet Saydur’un da kitabın ilk baskısından geniş ölçüde yararlanarak hazırlayıp yayımladığı bir kitabı da bulunmaktadır. Bu kitabın değerlendirmesini Kastamonu gazetemizdeki köşemizde 8 ekim 2019 tarihinde yapmıştık:
Mehmet Saydur; Bir Eğitmen Kursunun Kuruluş Destanı: Göl 1938, Ankara 2019, 244 s. Öğretmen Dünyası Yayınları).
Saydur’un ayrıca bu konuda Bir Tonguç Okulu Göl Köy Enstitüsü (Hayatı Tahsin Yılmaz’la, 1994) ve Köy Enstitülerinin Düşün Babası İsmail Mahir Efendi (2018) kitaplarının bulunduğunu da hatırlatalım.
Kitapta Eğitmen Kursu ve Göl Köy Enstitüsüne evini, çiftliğini bağışlayan Bayramiye Şeyhi, İstiklal Savaşı kahramanlarından Ziyaeddin Uluoğlu’nun, çiftliğinde bir fotoğrafı (s.283) yer almaktadır.
Süleyman Edip Balkır, Kastamonu eğitim tarihinin destan şahsiyetlerindn biridir. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları yöneticilerine ve torununa teşekkür ederken, kendisini saygıyla anıyoruz.
NAİL TAN
