Anayasamızda, hiç kimsenin zorla çalıştırılamayacağı, angaryanın yasak olduğu belirtilmektedir.
Anayasamızın daha ileriki maddelerinde, ücretin emeğin karşılığı olduğu, devletin, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alacağı hükmü yer almaktadır.
Herkesin sosyal güvenlik hakkına sahip olduğu, Devletin bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alacağı ve teşkilatı kuracağı belirtilmektedir.
İki bölümden oluşan yazımızın birincisinde konu hakkında genel bilgilere, ikincisinde ise işçi ücretinin kayıtlarda eksik gösterilmesinin vergi, sosyal güvenlik, iş hukuku yönünden yaptırımlarına ve/veya sonuçlarına yer verilecektir.
1-)4857 sayılı İş Kanunu’nu uyarınca ücret, bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.
İş sözleşmesi, sözleşmenin tarafları olan işçi ve işverene bir takım yükümlükler yüklemektedir. İş sözleşmesinin işverene yüklediği yükümlülüklerden biri, işçiye ücretinin ödenmesidir.
İşçinin ücreti, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmeleriyle serbestçe belirlenebilmektedirler. Bununla beraber, belirlenen ücretin 4857 sayılı Kanun gereğince Asgari Ücret Tespit Komisyonu tarafından tespit edilen o tarihte geçerli asgari ücretin altında olmaması gerekmektedir. Bu cümleden olmak üzere, adı geçen Komisyon 2021 yılı için günlük asgari ücreti brüt 119,25 TL, aylık asgari ücreti ise brüt 3.577,50 TL olarak belirlemiştir.
İş görme edimini yerine getirme yükümlülüğü işçiye, çalışması karşılığında işçiye ücretini ödeme yükümlülüğü de işverene ait bulunmaktadır. Ücretinin hiç veya eksik ödendiğinin işçi tarafından ileri sürülmesi durumunda, ücretin ödenip ödenmediğinin işveren tarafından ispat edilmesi gerekmektedir. Diğer bir deyişle, ücretin ödendiğinin ispat mükellefiyeti işverene aittir. Yargıtay kararları da bu doğrultudadır.
İşyerinde 5 (beş) ve üzerinde işçi çalıştıran işverenler işçi ücretini banka kanalıyla ödemek zorundadır. Daha az sayıda işçi çalıştıran işverenler için böyle bir zorunluluk bulunmamaktadır. Bununla beraber, ortaya çıkacak uyuşmazlıklar için banka ve/veya PTT kanalıyla ücret ödemesi yapılmasında fayda bulunmaktadır.
2-)İşçinin aldığı ücret ile prim, ikramiye vb. nitelikteki ücret eklerinin, ücret bordrosu, ücret hesap pusulası ve işyerine ait aylık sigortalı hizmet listesi gibi işyerine ait kayıtlarda aynen gösterilmesi gerekmektedir. Ancak, işçinin aldığı ücret her zaman kayıtlara yansıtılan miktarda olmamaktadır. Böyle durumlarda işçinin aldığı gerçek ücretle, kayıtlarda gösterilen işçi ücreti farklılık gösterebilmektedir. Genellikle daha az vergi ve sosyal güvenlik primi ödenebilmesi amacıyla bu yönteme başvurulduğu ve işçi ücretinin kayıtlarda fiili ücretin altında gösterildiği görülmektedir.
İşçi ücretinin bordrolarda gerçek ücretin altında gösterilmesi, Devletin sosyal güvenlik primi ve vergi kaybına neden olmaktadır. Devlet açısından prim ve vergi kaybına neden olan gerçek ücretin kayıtlarda gösterilmemesi durumu, işçi açısından da yaşlılık aylığı ile ihbar, kıdem, cezai tazminat gibi yasal tazminatlarının ve ücret, fazla çalışma ücreti, yıllık izin ücreti, hafta tatili ücreti, ulusal bayram ve genel tatil ücreti gibi haklarının olması gerekenden eksik hesaplanmasını ortaya çıkartmaktadır.
Devlet ve işçi açısından bahsi geçen olumsuzlukları yaratan işçi ücretinin kayıtlarda gerçek ücretin altında gösterilmesi hususu, aynı konuda faaliyet gösteren ancak işçi ücretlerini fiili durum üzerinden kayıtlara yansıtan firmalara da haksız rekabet yaratmaktadır.
Dolayısıyla işçinin ücretinin bordrolarda gerçeğin altında gösterilmesi durumu için, İş Kanunundaki yaptırımın dışında, vergi, sosyal güvenlik ve işçi yönüyle yaptırımları ve/veya sonuçları da bulunmaktadır.
Sözü edilen vergi, sosyal güvenlik ve iş hukuku yönüyle yaptırımlara ve/veya sonuçlara bir sonraki yazımızda yer verilecektir.
Koronavirüs yönünden ciddi tehdit altında bulunduğumuz bu günlerde tüm okuyucularımızın maske, fiziki mesafe ve temizlik üçlüsü tedbirine uymaları ve sağlıklı günler dileğiyle…
İş, Sosyal Güvenlik ve İşkur konularındaki sorularınız beklenmektedir.
[email protected] 0(532)406 87 79
Raşit ULUBEY
İş, Sosyal Güvenlik,
İşkur Uzmanı ve Danışmanı
