Bugüne kadar hazırlanmış ve yayımlanmış en geniş kapsamlı Kastamonu kültürü kitabı olarak dikkati çeken hemşehrimiz Ata Erdoğdu’nun (d.1948 Daday Dereköy) Kastamonu Kültürü adlı eserinin 2021 Ekim ayında piyasaya çıkan 6.cildi (Kastamonu 2021, 607 s.) üç önemli konuyu ele almakta: Hamam Kültürü. Bağ Bahçe ve Tarla Kültürü. Geleneksel Yapı Kültürü.
6 ve 7. ciltlerde de 5. ciltteki Ön Söz kullanılıyor ki, doğru olan budur. Eşi, Kastamonu Kız İlköğretmen Okulundan öğrencim olduğu için “manevi damadım” diye de sevip saydığım yazarın söz konusu üç ciltlik çalışması; diğer ciltlerde olduğu gibi derleme, metin tarama ve Kastamonu mahallî basını yazı, haberlerine dayalı olarak hazırlandığı için büyük emek ürünü. Sadece merkez ilçeyle ilgili kalamazdı araştırmaları. Sayısı 20’yi bulan (merkezle) ilçelerimize de bizzat gidip oradaki kaynak kişilerle görüşmek, resmî kurumlardaki bilgi ve belgelere ulaşmak gerekiyordu. Kastamonu Üniversitemizin kültür araştırmalarına bu konuda sağladığı kolaylıklardan Ata Erdoğdu’nun da yararlandığını memnuniyetle görmekteyiz. Dr. Mustafa Eski, Prof. Dr. M. Serhat Yılmaz, Prof.Dr. Eyüp Akman, Dr. Fahri Maden gibi bazı öğretim üyeleri ilimizle ilgili yazma basma eserleri, gazete ve dergileri yüksek lisans tezi olarak öğrencilerine verip kaynakçalarını hazırlatmış, incelemelerini yaptırmışlardır. İl üniversitelerinden beklenen önemli hizmetlerden biri budur zaten…
Ata Erdoğdu dostumuz 6. ciltte ilimizin üç kültürel zenginliğini, özet olarak şu kültürel çerçevede ele alıp incelemiş, sözlü tarih çalışması da yapmış:
I.Bölüm: Hamam Kültürü
Giriş. Türk hamamlarının genel yapısı. Kastamonu’da hamama ne zaman, nasıl gidilir? Hamam gelenekleri. Kastamonu merkez hamamları:Frenkşah Hamamı, Vakıf Hamamı, Kale (Saray) Hamamı, Honsalar Hamamı, Bey Hamamı, Arabapazarı Hamamı, Dede Hamamı, Çifte Hamam/Halimi Çelebi Hamamı, Yakup Ağa/Hisarardı Hamamı, Ferhat Paşa Hamamı, Yeni Hamam, Saray Hamamı, Ilısu Hamamları, Gölköy Hamamı, Şadıbey Hamamı, Yılanlı Hamamı, Mehran Hamamı. Diğer ilçe hamamları: Abana Hamamı, Araç Hamamları, Cide Hamamları, Çatalzeytin Hamamı, Daday Hamamları, Devrekâni Hamamları, İnebolu Hamamları, Küre Hamamları, Taşköprü Hamamları, Tosya Hamamları.
Hamamlar, beden temizliği yanında gelin ve damat hamamı gelenekleriyle düğün kültürümüzün de yaşatıldığı mekânlardır. Kitapta; hamamların tarihiyle birlikte düğün, halk müziği ve oyunlarıyla ilgisi ayrıntılı olarak incelenmiştir. Hamamların eski ve yeni durumlarıyla ilgili fotoğraflara yer verilmiştir.
II.Bölüm: Bağ, Bahçe ve Tarla Kültürü
Giriş. Kastamonu’da tarımın yapısı. Tosya’da bağ kültürü. Göçe hazırlık, göç başlıyor, bağda hayat, bağ evi (Gümele), hasat zamanı. Taşköprü’de Kale. Bahçe ve tarla kültüründe imece. Kastamonu merkez ilçede bağ, bahçe ve tarla kültürü. Abana, Ağlı, Araç, Azdavay, Bozkurt, Cide, Çatalzeytin, Daday, Devrekâni, Doğanyurt, Hanönü, İhsangazi, İnebolu, Küre, Pınarbaşı, Seydiler, Şenpazar, Taşköprü ve Tosya ilçelerinde bağ, bahçe ve tarla kültürü.
III. Bölüm: Geleneksel Yapı Kültürü
Giriş. Kastamonu yapılarına genel bakış. Yapı malzemeleri: Ağaç, taş, toprak, kireç, alçı, kum, köfün, gıcı, saman, talaş, gecin, kıtık, hayvan kılı. Yapı sistemlerimiz ve özellikleri. Yapıların temeli. Bodrum kat. Zemin kat (birinci kat). İkinci, üçüncü kat. Çatı kat, çatı oda. Cihannümalı yapılar. Çatı örtüsü. Yapılarda süs ve motifler. Korkuluk, muşabak ve cumbalar. Yapı güvenliği, kilitler. Evlerin dışındaki yapılar: Ambarlar, ahır ve ağıllar, samanlıklar, fırınlar, su kuyuları, çeşmeler, oluklar, su çarkları, su değirmenleri, dingler, bezirhaneler, köy odaları, işlikler, cami ve mescitler, okullar, yayla evleri, bağ evleri/gümeleler, bahçe evleri/kaleler, alaklar/çardaklar/gelikler, hanlar, hamamlar, iş yerleri, köprüler. Yapılarda dua, nazarlık, inanış ve âdetler. Kastamonu merkez ilçesi geleneksel yapı kültürü. Abana, Ağlı, Araç, Azdavay, Bozkurt, Cide, Çatalzeytin, Daday, Devrekâni, Doğanyurt, Hanönü, İnebolu, İhsangazi, Küre, Pınarbaşı, Seydiler, Şenpazar, Taşköprü ve Tosya ilçelerinde geleneksel yapı kültürü.
Kitap, geleneksel yapı kültürüyle ve diğer iki konuyla ilgili mahallî terim ve adların açıklamalarını kapsayan bir sözlük ve kaynaklar ile sona ermekte.
Özel ilgilendiğim konular; su değirmenleri ve köy odaları, kapı kilitleri, nazarlık ve uğurluklardı. Bu nedenle, kitaptaki ilgili bölümlere yoğun olarak göz attık. Konu geniş olduğundan su değirmenleri etrafındaki geleneksel kültürün ayrıntısına girilememiş. Normaldir. Ayrıca, Kastamonulu, bir süre de Kastamonu Üniversitesinde öğretim üyeliği yapan Dr. Öğretim Üyesi Ali Osman Abdurrezzak’ın Kastamonu köy odalarıyla ilgili yüksek lisans tezi hazırladığını bilmediğini görüyoruz. Tabii, her şeyden haberi olması mümkün değil. Bir de geleneksel yapı kültürüne bundan böyle kayık evi, arılık, odunluk, kümes ve mezarlıkları da dâhil etmesini bekliyoruz. Eksiksiz, yanlışsız hiçbir kitap olmaz. Sade, 607 sayfanın bilgisayara aktarılıp kontrol edilmesi bile başlı başına büyük bir iştir. Ata Erdoğdu’yu bu kez 6. cilt dolayısıyla altı defa kutluyor ve teşekkürlerimizi sunuyoruz… Sekizinci cilt için başarılar…
NAİL TAN
