Kastamonu’da esnaflık ve ticarî hayat hakkında Doç. Dr. Ahmet Kankal’ınTürkmen’in Kaidesi Kastamonu (XV-XVIII. yüzyıllar Arası Şehir Hayatı) kitabı 2004 yılında yayımlanmıştı. XIII-XV. yüzyıllar arasını da 2009 yılına Kastamonu Üniversitesi Öğretim Üyelerinden Prof.Dr. Cevdet Yakupoğlu önemli ölçüde tamamlamıştı. XVIII. yüzyıl ve ilerisi için akademisyenlerden yeni çalışmalar bekliyorduk. Nitekim çok zaman geçmedi. Dr. Fahri Maden’in XVIII. Yüzyılın Sonlarında Kastamonu (İstanbul 2012) çalışmasına kavuştuk. Dr. Murat Fidan ise tarihi XIX. yüzyılın ortalarına kadar getirmeyi başardı.
Murat Fidan, Osmanlı Dönemi Kastamonu’da Esnaflık ve Ticarî Hayat, Ankara 2020, 296 s., Gece Kitaplığı
Önce kitabın yazarı Dr. Murat Fidan’ı kısaca tanıtalım: 1968 yılında Ankara’da doğdu. Orta öğrenimini Tevfik İleri İmam Hatip Lisesinde tamamladı. Ankara İlahiyat Fakültesini bitirdi (1993). İnönü Üniversitesine yüksek lisans, 19 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde de doktora tezini savunarak Dr. unvanına layık görüldü (2002). İnönü, Kilis 7 Aralık Üniversitelerinden sonra hâlen Kastamonu Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü İktisat Tarihi Ana Bilim Dalında Dr. Öğretim Üyesi olarak ders vermektedir. XIX. yüzyıl Osmanlı siyasi ve iktisadi tarihiyle ilgili ulusal ve uluslararası dergilerde yayımlanmış makaleleri vardır.
Fahrî öğretmenlerimden anne tarafından Kastamonulu Ord. Prof.Dr. A. Süheyl Ünver daima şöyle derdi: “Ben kitapların sadece önsöz ve içindekiler bölümünü okurum. İlgilendiğim konular varsa not alırım. Makale, kitap yazacağım zaman not aldığım yerleri okurum. Bu yüzden, Süheyl 500 000 kitap karıştırdım deyince şaşırıyorlar. Utanıyorum da az söylüyorum. Kitapları okumaya kalksaydım, bugün Süheyl Ünver olmazdım her hâlde. Ön söz, iyi bir yazar, bilim adamının kaleminden çıktıysa çok zevk verir. Yazması en zor kısım ön sözdür, bu yüzden.”
Hocamın tavsiyesini tutar, daima bana gönderilen veya satın aldığım (bu kitap böyle) kitapların önce ön söz, sonra içindekiler ve sonuç bölümlerini okurum. Dr. Fidan, ön söz yazmayı biliyor. Amacını, metodunu, mutevayı, planı, okuyucunun okurken dikkat edeceği hususları ön sözünde açıklamayı bilmiş. Ön sözden (TDK böyle ayrı yazıyor) öğrendiğimize göre, araştırma M.1673-1856 yıllarına ait yaklaşık 250 yılı içeren 226 Kastamonu Şer’iyye Siciline dayanmaktadır. Bu defterlerin içinde yer alan narh kayıtları, ait oldukları yılın iktisadi hayatını aydınlatan belgeler konumundadır.
Dr. Fidan, ön sözde çalışmasıyla ilgili şu bilgileri de veriyor (s. XVI):
“Bu çalışma, 17. yüzyılın son çeyreğinden 19. yüzyılın yarısına kadarki zaman dilimini konu edinmektedir. Giriş ve üç ana bölümden oluşan bu çalışmanın giriş kısmında Osmanlı Devleti’nin ve Kastamonu şehrinin genel durumu hakkında bilgi verilmiştir.
İkinci bölümde Osmanlı Devleti’nin ve Kastamonu’nun genel hatlarıyla iktisadi yapısı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Kastamonu’nun Osmanlı dönemindeki tarım ve hayvancılık, esnaflık ve ticareti, iktisadi çalışmalar doğrultusunda değerlendirilmiştir. Bu bölümde, Kastamonu şehrinin esnaflık yapısı ve meslek grupları, Osmanlı Devleti’nin fiyat düzenlemeleri ve narh uygulamaları ortaya konulmuştur.
Son bölümde ise Kastamonu’nun ürün çeşitleri ve bu ürünlerin fiyatları konu edinilmiştir. Kastamonu narh kayıtlarında yer alan zengin ürün çeşitliliği nedeniyle ürünler kendi içinde tasniflenmiş ve gruplar hâlinde verilmiştir. 250 yıl gibi geniş bir zaman dilimi içinde, farklı zaman dilimlerinde de çeşitli ürünler yer almış, bu ürünlere ait fiyatlar tablolara dönüştürülmüştür.”
Yakın dönemde ilgimi çeken, yazılmasının çok güç olduğuna inandığım çalışmalardan biridir. İçinde bugünkü Kastamonu’nun iktisadi, ticari hayatına ışık tutan çok değerli bilgiler vardır. Şüphesiz araştırmacıların dikkatinden kaçmayacaktır. Biz bazı bilgileri okuyucuyla paylaşarak eserin önemi ve değerinin anlaşılmasına katkıda bulunmak istiyoruz.
- “19. Yüzyılın başından son çeyreğine kadar Osmanlı Devleti Rusya’dan tonlarca buğday ve demir satın almıştır.” (s.183).
- “17. ve 18. yüzyıl arası Osmanlı Devleti’nde fiyatların yaklaşık beş kat, sonrasında ise on kata kadar yükseldiği yapılan çalışmalar ile ortaya konulmuştur. Fiyatlardaki istikrarsızlık nedeniyle devlet narh (sabit fiyat) uygulaması yaparak fiyatları kontrol altında tutmaya çalışmıştır.” (s.184).
- “Paranın reel değerindeki düşüşün yanı sıra altın fiyatlarındaki yükseliş, Kastamonu örneğinde de görüldüğü üzere fiyatların yükselmesine sebep olmuştur.” (s.184).
- “Ürün çeşitliliği, Kastamonu’da tarım, hayvancılık ve sanayi alanlarında çok farklı meslek gruplarının varlığını ortaya koymaktadır.” (s.184).
- Kastamonu’da yetiştirilen ürünlerden bir bölümü: Soğan, sarımsak, bakla, fasulye, ıspanak, pırasa, lahana, kabak, patlıcan, hıyar, marul, buğday, arpa, pirinç, mercimek, ceviz, fındık, nohut, üzüm, elma, armut, kestane.
- Kastamonu’da üretilen yiyeceklerden bir bölümü: Pastırma, sucuk, helva, biryan, tereyağı, içyağı, kuyrukyağı, sadeyağ, bulgur, leblebi, simit, peksimet, çörek, ekmek, pide, kıymalı kahi, bal.
- Diğer ürünler: Bakır, bez, mum yağı, et, sakatat.
Esnaf çeşitlerini de saymak isterdik. Yerimiz kalmadı. Başka bir yazımızda esnaflar ve yiyeceklerin bugünkü durumu arasında bağ kurmaya çalışacağız. Dr. Murat Fidan’a Kastamonuluların teşekkürlerini iletmeyi zevkli bir görev biliyorum…
NAİL TAN
