Böbrekler vücudumuzun filtre sistemi olarak çalışmaktadır. Kan sürekli olarak böbreklerden süzülürken yararlı maddeler emilir, istenmeyen maddeler ise idrarla dışarı atılır.
Böbrek taşı hastalığı ise idrar yollarında taş varlığı ile açıklanmaktadır. Bu durumda idrar çok yoğundur ve koyu renklidir. Yoğunlaşmış idrar içerisinde bulunan vücuttan atılacak olan tuzlar ve mineraller, böbreklerin iç yüzeyinde zaman geçtikçe taşa dönüşeceği bilinen kristaller halinde çökerler ve bu kristaller birleşerek zamanla taş haline gelirler.
Böbrek taşı oluşumuna dünya nüfusunda oldukça sık rastlanmaktadır. Erkeklerde, kadınlara oranla 3 kat daha fazla görülmesinin yanı sıra yaş ilerledikçe görülme sıklığı da artmaktadır.
Böbrek Taşı Oluşumunda Risk Faktörleri
Cinsiyet (erkeklerde daha riskli), yüksek tansiyon, obezite, gut, idrar PH’ının asidik olması, idrarı tutmak , beslenmede hatalar, yetersiz su tüketimi, tek böbrekli olmak, Crohn hastalığı, sıkça üriner enfeksiyon geçirmek, hiperparatiroidizm, genetik faktörler, aile öyküsü (ailede varsa rastlanma riski artar), yaş (30-50 yaş arasında daha sık gözlenir). Özellikle 25 yaşından önce böbrek taşı oluşan bireylerin ilerde tekrarlama riski daha yüksektir.
Böbrek Taşında Belirtiler
İdrar renginin koyu olması, kasıklarda, bel bölgesinde ya da karında şiddetli ağrı, taşın idrar kanalında sıkışması ya da böbrek havuzcuğunu tıkaması sonucu oluşan enfeksiyonlar, ateşlenme, mide bulantısı, kusma, karında şişlik, idrar yolunun zedelenmesine bağlı idrarda kanama, idrar yaparken yanma hissi.
Taşın böbrek yollarını tıkaması sonucu taş kendiliğinden düşmezse veya acil bir müdahaleyle alınmazsa böbrek fonksiyonlarını kaybedebilir ve bu durum böbrek yetmezliğine sebep olabilir.
Böbrek Taşı Tanısı Nasıl Koyulur?
Böbrek taşının tanısında radyolojik görüntüleme yöntemleri, 24 saat idrar toplama ve kan testi gibi laboratuvar tetkikleri en güvenilir yöntemlerdir.
Böbrek Taşı Türlerine Göre Beslenme Önerileri
Kalsiyum Okzalat Taşları:
- En sık görülen böbrek taşı türüdür. En yaygın nedeni idrarla kalsiyum atımının fazla olmasıdır. Kanda biriken fazla kalsiyum böbrekler tarafından idrar yoluyla atılır. İdrar içerisinde artan kalsiyumun yanı sıra sitratın azalması ve okzalatın artması ise taş oluşumunu hızlandırır. Kalsiyum okzalat taşlarında yapılan en büyük hata kalsiyum tüketimini kısıtlamaktır. Kalsiyum, vücutta okzalata bağlanarak çökme ve taş riskini azaltır. Günde 1000-1200 mg kalsiyum tüketimi ihmal edilmemelidir. Örneğin; 1 kase yoğurt+ 30 gram kaşar p.+ 30 gram beyaz p.+ 1 su bardağı süt+ 100 gram nohut tüketimi ile yaklaşık 1000 mg kalsiyum tüketimi sağlanır.
- Yeterli miktarda alınan C vitamini, içerdiği sitrat sayesinde taş riskini azaltırken, yüksek C vitamini metabolize olduğu zaman okzalata dönüşmektedir ve o zaman da risk artmaktadır. Bu nedenle günde 1000 mg’dan fazla C vitamini tüketilmemelidir. Örneğin; 1 adet mandalina+1 adet portakal + 1 adet kivi+ 1 kase salata yaklaşık 260 mg C vitamini içermektedir.
- Okzalat taşlarında en doğru beslenme tedavisi, okzalat içeriği yüksek besinleri sınırlamaktır. Bu besinler; çilek, böğürtlen, incir, ahududu, ıspanak, bamya, domates, pazı, pırasa, tere, patlıcan, taze fasulye, badem, fıstık, çikolata, kakao, tahin, çay, kahve, bira.
Ürik Asit Taşları:
- Böbrek taşı türleri arasında görülme sıklığı %5-6 kadardır.
- Yüksek hayvansal kaynaklı beslenen bireylerde pürin tüketimi artışına bağlı gözlenmektedir.
- Bu bireylerde pürinden zengin besinler mutlaka kısıtlanmalıdır. Bu besinler; midye, kaz eti, sakatatlar, et suları, ançuez, sardunya, balık yumurtası, soslar, maya, istiridye, uskumru, ringa balığı, biftek, sosis, salam, sucuk.
Sistin Taşları:
- Böbrek taşı türleri arasında görülme sıklığı %1 kadardır.
- Metiyonin aminoasidinden zengin besinler kısıtlanmalıdır. Ancak metiyoninden zengin besinler et, süt, yumurta gibi sık tükettiğimiz ürünler olduğu için uygulaması oldukça zordur.
- Sistin taşlarında en önemli nokta günde 3 litre su tüketmektir. Diğer taş türlerine göre daha fazla su tüketimi gerekmektedir.
Genel Olarak Böbrek Taşı Türlerinin Tamamında:
- Aşırı hayvansal protein tüketimi riski artırmaktadır. Süt dışındaki hayvansal ürünlerin tüketimi azaltılmalıdır.
- Fruktoz şurupları (kola, meyve suları gibi) riski artırır.
- Yüksek tuz tüketimi (günde 6 gr’dan fazla) idrarla kalsiyum atılımını artırarak riski artırır.
- Düşük karbonhidratlı beslenmek riski artırır.
- Çay, kahve, alkol tüketimi sınırlandırılmalıdır.
- Uzun süre açlık, idrarda sitrat miktarını azaltarak çökme ve taş oluşum riskini artırır.
- Potasyumdan zengin besinler (yeşil yapraklı sebze, meyve, kurubaklagil) riski azaltır.
- B6 vitamininden zengin besinler (kurubaklagil, yapraklı sebzeler, tahıllar) riski azaltır.
- Günlük sıvı tüketimi 2,5-3 lt olmalıdır.
Böbrek taşı ciddiye alınmadığı takdirde ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir ve hatta böbrek yetmezliğine sebep olabilir. Bu nedenle beslenme önerilerim ışığında önlem almanızı tavsiye eder sağlıklı günler dilerim.
Dyt. LADEN HEKİMOĞLU
