63 saat içinde Kastamonu Bozkurt Mamatlar köyüne (Bozkurt ilçesinin memba bölgesi) 453,81 kg/m2 ve Bozkurt ilçesine 161,88 kg/m2 yağış düşmüş.
Bozkurt’ta seli şiddetlendiren ve felakete dönüştüren;
- Aşırı yağışların nerelerde başladığı ve sel felaketine dönüştüğünün nedenleri tespit edilmeli.
Sel tedrici gelişir ve felakete dönüşür.
- Dere üzerinde bulanan köprülerin sel felaketini ne kadar tetiklediği belirlenmeli.
Derelerin üzerine yanlış köprü yapılırsa sel ile yıkılan köprüler, sel felaketini şiddetlendirir.
Dere üzerinde yanlış yapılan köprüler baraj kapağını patlatır gibi ani ve şiddetli sel felaketi etkisi oluşturur.
- Dere yatağı üzerinde yıkılan köprülerin yıkılma nedenleri araştırılmalı.
Karadeniz’de dere yataklarına yapılan mevcut köprülerin aşırı yağışlar sonucu oluşan anormal suyu, sel felaketine dönüştürüp dönüştürmediği araştırılmalı (akacak mecra bırakmazsanız aşırı yağışlarda oluşan yağmur suyu sel felaketine dönüşür).
Bozkurt’taki dere üzerindeki köprülerin düz inşa edilmesi, sel felaketin etkisini arttırıp artırmadığı mutlaka incelenmeli.
Karadeniz bölgesi için Kemerli köprü sistemine geçiş yapılıp yapılmayacağı raporlanmalı.
- Aşırı yağışlarla oluşan sel suyunun felakete dönüşmesini, barajlanmasını (bariyer) ve dere yatağını daraltılmasını, dere yatağı üzerinde bulunan tomruk deposundan selle gelen tomrukların ve rüsubatın neden olup olmadığı tek tek tespiti yapılmalı.
Tomruk deposu ilçeye yakın bir yerdeyken kaldırıp daha yukarıda çay kenarına yeni bir depo yaptırıldığı ve eski depo alanının da imara açıldığı (daha öncede sel ile ormandan tomruk sürüklenmesi olduğu. Ama ilk kez bir depodaki tomruklar sele kapıldığı) iddia edilmekte.
- Dere yatığı içinde betonlaşma (binalaşma) tüm yönleri ile incelenmeli.
Bölgede taşkın temelli olmayan bir düzensiz yapılaşma gerçekleştiği gözlemlenmiş.
Bozkurt’ta dere yatağına bina yapılıyor, dere daraltılıyor, bazı binaların temelinde çay malzemesi kullanılıyor ve sağlam zemine ulaşılmıyor.
İmar izni olmayan riskli alanlara insanların yapı yapmasını bir tarafa bırakın, çivi çakması bile söz konusu olamaz.
Projeyi hazırlayan, projeyi onaylayan, inşaatı başlatan ve inşaatı denetleyen suçlu.
- Dere yatağının daraltması, betonlaştırılması ve açık kanala dönüştürülmesi incelenmeli.
Resim 4. Daraltılan ve betonlaştırılan dere yatağı
Dere yatağı 15 metreye indirildi mi?
Dere kenarlarında yapılacak yapılar, kıyı kenar çizgisine en fazla 50 metre yaklaşabilir. 0-50 m mesafe içinde yapılaşma yapılmaz. Bu alanlar yeşil koridorlara dönüştürülür.
Yerleşim yerleri içerisinden geçen derelerin ıslahının beton kutu kesitlerle yapmak yerine, ekolojik ve sürdürülebilir bir yaklaşımla etrafları rekreasyon alanı olarak kullanılmak amacıyla boşaltılarak yapılması gerekirdi.
Dere yatakları yerleşime açılamaz.
Derelerde sel suları akar kendi orijinal yatağını bulur.
Dere yatağına bina yapmak, fay hattına bina yapmakla aynı felaket etkisi gösterir.
Dere yataklarının betonlaştırılması, yağmur suyunun toprakla buluşmasını engellemektir.
- 4 metre yüksekliği, 7 metre derinliği ve 12 metre uzunluğuyla savaklı bir yapıya sahip olan HES santralinde tutulan suyun miktarı ise 45 bin metreküp kapasiteli HES Regülatörünün yıkılıp yıkılmadığı ve bunun sel felaketini tetikleyip tetiklemediği tespit edilmeli.
- Ormanlarda hektar başına odun üretimi hasadı arttıkça ani ve şiddetli yağışlarda toprağın su tutma kapasitesi zayıflar. Yağmur suyu yüzeyden akışa geçer ve sel felaketine dönüşür. Bölgede aşırı hasat yapılıp yapılmadığı araştırılmalı.
- İmar ve planlama birimleri yanında teknik kadrosu dahi yetersiz olduğu 9 bin 600 nüfuslu bir şehirde dere yatağında yapılaşma izninin hangi teknik ve bilimsel esaslara göre verildiği sorgulanmalı.
Doğru yerleşim planlaması yapılıp yapılmadığı mutlaka incelenmeli
- Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile, sel felaketi riski olan yerleşim bölgelerinin önceden tespit edilip edilmediği sorgulanmalı.
- Tarım Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü 2019 yaptırıp yayımladığı Batı Karadeniz Havzası Taşkın Yönetim Planı bugün yaşanan sel afetinin önlenmesi için alınması gereken önlemleri tek tek sıralamış. Bu çalışmanın niye dikkate alınmadığı sorgulanmalı.
- Sel felaketi ile Karadeniz’e taşınan toprak miktarı tespit edilmeli.
- Sel felaketi ile taşınan toprağın Karadeniz sahillerinde deniz ekosistemine ve deniz suyu kalitesine zarar verip vermediği incelenmeli.
- Sel felaketi ile ormanlardan taşınan toprağın orman ekosistemine zarar verip vermediği araştırılmalı.
Yukarıda 14 madde halinde sıralanan ve sel felaketini şiddetlendiren tüm nedenler uzman ekipler tarafından araştırılmalı ve raporlanmalı.
Yöneticiler, yukarıda sıralan 14 madde ve benzerleri ile ilgili önceden görüş beyan etmemeli ki çalışma ekibi baskı altında kalmasınlar ve güvenli rapor hazırlasınlar.
İlaveten;
- Sel felaketinin altyapı sistemine (içme suyu şebeke sistemi, kanalizasyon sistemi ve elektrik hattına)
- Binaların bodrum katlarında taşıyıcı sistemlere,
verdiği zararlar tespit edilmeli.
Ve sel felaketini tetikleyen, şiddetlendiren nedenler;
- Koordineli şekilde yönetilmez,
- Entegre bir şekilde inceleme ve tespit yapılmaz,
ise güvenli ve bilimsel çözümler üretilmez, muhtemel sel felaketleri önlenemez ve sel felaketleri oluşmaya devam eder.
Yanlışlarla yüzleşmezsek çözümsüzlük devam eder.
Vakalar, bilimsel veriler esas alınarak doğrular, yanlışlar irdelenmezse işler pahalıya patlar ve yönetim zafiyeti oluşur.
Önemli olan olaylar, afete dönüşmeden önce riskleri ortadan kaldırmaktır. Japonlar her afette hatalarını kabul eder ve bir sonrakinde o hatalar tekrarlamaz.
Geçmiş geleceğin aynasıdır. Geçmişten ders alarak sel felaketi olmadan çözüm üretmek esastır.
Her vakanın hafızası olmalı (raporlanmalı). Hafızalar (raporlar), yol göstericidir.
Küresel ısınmanın etkisiyle sık, ani ve şiddetli yağışlar şiddetli olacaktır. Özellikle bu vakalar Karadeniz bölgesinde daha sık, şiddetli ve ani olarak görülecek.
Karadeniz bölgesi sel felaketine hassas bölgedir. Taşkın riski yüksek olan tüm alanlar tespit edilmeli ve çözüm yolları uygulamaya, afet olmadan önce, konmalı.
Afet olmadan çözüm üretmek ve uygulamaya koymak esastır.
Sahi Dereli sel felaketinden çıkartılan dersler nedir? Dereli’de afetin maliyeti ne kadar olmuştur. Önceden tedbir alınsaydı maliyet ne kadar olurdur.
Aşağıdaki soldaki resim Kraków, sağdaki resim Bozkurt.
Krakow’da dere yatağı yeşil koridora dönüştürülmüş. Bozkurt ise betonlaştırılmış.
Şehirleşme bakışımızı değiştirmediğimiz sürece sel felaketi gibi vakalar olmaya devam edecek. Küresel ısınmanın etkisiyle bu olaylar daha sık, şiddetli ve ani olacak.
Hafızasız yönetilen afetler, fakirleşmeyi teşvik eder.
Prof. Dr. Mustafa Öztürk
Independent Türkçe
2014-2018 arası Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı
23. Dönem Hatay Milletvekili
