Ünlü ekonomi yazarı Vahap Munyar, Eti Bakır’ın Küre’den taşıyıp Mardin Mazıdağı’nda işleyip kobalt ürettiği piritten elde edilen kazanımı rakamlar ve son gelişmelerle Nasıl Bir Ekonomi gazetesindeki köşesine taşıdı.
Eti Bakır’ın, kobalt üretimiyle birlikte İngiltere’de bir tesis satın aldığını ve Mazıdağı-İngiltere kobalt hattı kurduğunu aktaran Munyar, Küre’den giden “pirit”in, Mazıdağı’nda “kobalt”a, İngiltere Widnes’te de daha katma değerli 13 farklı ürüne dönüşür hale geldiğini yazdı.
Mazıdağı-İngiltere kobalt hattı kurdu
‘batarya tozu’na girdi
Vahap MUNYAR (Nasıl Bir EKONOMİ)
CENGİZ Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Cengiz’le Ekim 2018’de Mazıdağı’nda (Mardin) kurduğu tesisi gezdikten sonraki yazıma şu başlığı atmıştım: Mazıdağı’na 1.2 milyar dolar yatırdı, kilosu 70 dolara kobalt satacak…
Cengiz, Samsun’daki Eti Bakır’ı özelleştirmeden aldıktan sonra Kastamonu Küre’de çıkarılan, fabrikada işlenen cevheri ekibine inceletti, çıkan yan ürünleri sordu, şu yanıtı aldı:
– Bakır ile birlikte çıkarılan yan ürün “pirit”tir. Ekonomik değeri sınırlıdır. İçindeki zengin kükürtten dolayı gübre üretiminde kullanılan sülfürik asitin elde edilmesinde değerlendirilir. Küre’deki “pirit” kobalt, bakır, çinko gibi değerli metaller içeriyor.
Küre’deki “pirit” depolanırken Cengiz Holding, 30 yıl kapalı kalmış Mazıdağı Fosfat Tesisleri’ni 2011 yılında ihaleden satın aldı. Fizibilite sonrası şu karar verildi:
– Burada fosfat içerikli gübre üretimi ile sınırlı kalmayalım. Küre’den “pirit”i Mazıdağı’na taşıyıp içindeki metalleri kazanabilecek bir tesis de kuralım.
Cengiz Holding Genel Koordinatörü Ömer Mafa’nın başında bulunduğu ekip, metal geri kazanım tesisinin yaratacağı farkı irdeledi:
– Mazıdağı’ndaki tesiste en kıymetli ürün kobalt olur.
Böylece Cengiz Holding Mazıdağı’nda 5 ana fabrika, 17 yardımcı tesisten oluşan kompleks kurdu. Mehmet Cengiz’e Mazıdağı’nda elde ettikleri kobaltın değerini sordum, şu yanıtı verdi:
– Kobaltın kilo başına değeri 70 dolara denk geliyor. DAP gübresinin kilosu da 45 cent düzeyinde bulunuyor.
Eti Bakır Genel Müdürü Emre Kayışoğlu, Mazıdağı’ndaki tesislerde kobalt üretimi başladıktan sonra ekibiyle birlikte kafa yormayı sürdürdü:
– Kobaltı işleyip daha katma değerli ürünler elde edebiliriz…
Kayışoğlu ve ekibi, söz konusu katma değerli ürünleri Mazıdağı’nda elde etmenin yollarını ararken, diğer taraftan yurt dışındaki fırsatları da değerlendirdi.
Derken pandeminin en sıkıntılı döneminde, 2020 yılında İngiltere’de Manchester-Liverpool arasında bir noktada, Widnes’te kurulu “ICoNiChem”in satın alınması fırsatı doğdu.
Kayışoğlu, “ICoNiChem”i yakından inceledi, Mehmet Cengiz’e planlarını anlattı:
– Mazıdağı’nda ürettiğimiz kobaltı Widnes’e götürüp orada daha katma değerli ürünler elde etmek üzere işleyeceğiz.
Çok geçmeden “ICoNiChem” Cengiz Holding bünyesine girdi. Böylece “Mazıdağı-İngiltere kobalt hattı” kurulmuş oldu. Küre’den giden “pirit”, Mazıdağı’nda “kobalt”a, Widnes’te de daha katma değerli 13 farklı ürüne dönüşür hale geldi.
ICoNiChem’in de Genel Müdürlüğünü üstlenen Emre Kayışoğlu’nun davetiyle 4 meslektaşımla birlikte Widnes’teki tesislere gittik, söz konusu ürünlerin üretim aşamalarını yerinde gördük.
Kayışoğlu, önce ICoNiChem’in tarihçesine değindi:
– Bu tesis 1970’li yıllarda kuruldu. 2-3 kez el değiştirdi. 2020 yılında da Cengiz Holding bünyesine girdi. Bizim amacımız burada katma değerli kobalt üretmekti, başardık. Burası tüm Avrupa’nın en gelişmiş hidrometalürji tesislerinden biri.
İCoNiChem’e satın alma sonrası 2.7 milyon pound yatırım yaptıklarını bildirdi:
– Hayata geçen yatırımlarla birlikte üretim kapasitesi iki katına çıktı. Kobaltın nikel, sodyum ve magnezyumdan ayrıştırma kapasitesi 900 tondan 1800 tona yükseldi.
Yüzde 99.99 saflıkta kobalt üretebildiklerini kaydetti:
– Bu tesiste teknoloji, petrokimya, otomobil, uçak sanayi, seramik, vitamin gibi alanlar için katma değerli üretim yapılıyor.
Kayışoğlu, önemli yol aldıkları bir projeyi paylaştı:
– Bugün ömrünü tamamlamış bataryaların (black mass) tozundan kobalt ve nikeli ayrıştırabiliyoruz. Lityum, bunlar arasında en değerlisi. Bu konuda Mazıdağı ve Widnes’te eş zamanlı çalışıyoruz. Manganez ayrıştırmasını da iki sene içerisinde yapacağız.
Cengiz Holding, Mazıdağı’nda girdiği “kobalt” dünyasında önemli yol aldı, öne çıktı…
Ömrünü tamamlamış bataryaların geri dönüşümü, Mazıdağı ve Widnes’e sınıf atlatacak gibi görünüyor…
Gelecek bu elementler ile şekillenecek
ETİ Bakır ve ICoNiChem Genel Müdürü Emre Kayışoğlu, uzun vadede özellikle kobalt, nikel ve lityumun çok daha büyük talep göreceğini vurguladı:
– Bunlar geleceği şekillendirecek elementler olacak. Dünyadaki kobalt madenciliğine baktığımızda 2035-2040 yıllarında üretimin ihtiyacı karşılamayacağı hesaplanıyor. Dolayısıyla geri dönüşümün acilen devreye alınması gerekiyor.
Herkesin sürdürülebilirlik ve geri dönüşümü konuştuğuna işaret etti:
– Biz bu konuya vakıf şirketlerden biriyiz. İngiltere’de bizdeki TÜBİTAK’ın karşılığı olan kurum batarya geri dönüşümü projelerine bizi de katıyor. Çalışmalarımızı hibeler ile destekliyor.
620 milyon dolarlık
açığa fren koyuyor
ETİ Bakır ve ICoNiChem Genel Müdürü Emre Kayışoğlu, Widnes ve Mazıdağı’ndaki tesisleriyle dünya kobalt üretiminin yüzde 2’sini gerçekleştirdiklerini belirtti:
– Pil, batarya ve katalizörlerin yanı sıra 21’inci yüzyılın kilit sektörleri olan mobil iletişim cihazları, petrokimya, elektrikli otomobil, uçak endüstrilerinde yoğun kullanılan kobalt, dünyada katma değerli sanayi ürünlerinin en önemli elementlerinden biri kabul ediliyor.
Mazıdağı’ndaki tesisle ilgili şu verilerin altını çizdi:
– Mazıdağı’ndaki üretimle yılda 350 milyon dolarlık gübre, 270 milyon dolarlık da metal ithalatının önüne geçilmiş oluyor. Yani, her yıl dış ticaret açığına 620 milyon dolarlık fren konuluyor.
Mazıdağı’ndan İngiltere’ye
50 milyon dolarlık ihracat gerçekleşiyor
EMRE Kayışoğlu, Mazıdağı’ndan Widnes’e işlenen kobaltın yüzde 60’ının gönderildiğini belirtince sordum:
– Kendi fabrikanız da olsa Widnes’teki ICoNiChem tesislerine gönderdiğiniz kobalt, Mazıdağı’ndaki tesislerin ihracat hanesine yazılıyor. Mazıdağı’ndan İngiltere’ye ihracatın parasal değeri nedir?
Hesapladı:
– 50 milyon dolar civarında ihracat yapmış oluyoruz.
Kilosu 48 dolarlık ürün, 60 dolarlık değere ulaşıyor
EMRE Kayışoğlu’na Mazıdağı’nda üretilen kobaltın kilogram değerini sordum, yanıtladı:
– Bu yılın mayıs ayında 87 doları görmüştü. Şimdi 48 dolar.
Widnes’teki ICoNiChem tesislerinde kilosu 48 dolar olan kobaltın işlenmesiyle elde edilen ürünlerin kilo başı değerini merak ettim, paylaştı:
– 55-60 dolar dolayında…
Seydişehir-Widnes hattı da planlanıyor
EMRE Kayışoğlu, Cengiz Holding bünyesinde bulunan Seydişehir’deki Eti Alüminyum’a işaret etti:
– Eti Alüminyum’un Seydişehir’deki ürünlerini Widnes’teki tesislerde İngiltere pazarı için daha katma değerli ürüne dönüştürmek için Ar-Ge çalışmaları yapıyoruz. Bu çalışmaların sonucuna göre İngiltere’de yeni bir fabrika kurabiliriz.
